Quan điểm này không sai, nhưng trên thực tế thị trường gạo đang chịu tác động nhiều hơn từ những yếu tố khác, thể hiện qua việc giá loại lương thực chính của 2/3 dân số thế giới biến động khá mạnh trong thời gian gần đây.

Gạo 5% tấm của Thái Lan đã tăng giá 10% từ mức thấp nhất 7 năm rưỡi là 367,50 USD/tấn hôm 24/6 lên mức cao nhất từ đầu năm tới nay là 405 USD/tấn hôm 17/7. Tuy nhiên, giá chỉ tăng trong một thời gian rất ngắn, kể từ đó, giá đã giảm trở lại, và chạm mức thấp mới chỉ 362,50 USD/tấn hôm 27/8.

Thị trường gạo cũng đang trong tinh trạng bất ổn chung như hầu hết các thị trường hàng hóa khác, song có một nguyên nhân riêng là khách hàng yêu cầu hạ giá bán khi đồng baht Thái trượt giá.

Baht đã mất 10% giá trị so với USD kể từ tháng 4 tới nay. Từ mức cao điểm của năm nay là 32,33 THB/USD hồi tháng 4 xuống 35,64 THB/USD hôm 27/8.

Baht mất giá khiến cho giá gạo tính theo đồng baht cũng giảm theo, mất khoảng khoảng 6% từ đầu năm tới nay nếu tính theo đồng baht, nhưng nếu tính theo USD thì giảm tới 13,3%.

Tình huống của các nước xuất khẩu gạo khác trong khu vực, như Việt Nam, cũng tương tự như của Thái Lan. Tiền đồng của Việt Nam (VND) giảm 6,7% so với USD từ mức cao nhất năm nay – đầu tháng 2 – xuống 22.534 VND/USD hôm 27/8.

Giá gạo 5% tấm của Việt Nam đã giảm 12,9% từ đầu năm tới nay tính theo USD, xuống 337,50 USD/tấn, nhưng nếu tính theo nội tệ thì chỉ giảm 8,2%.

Với triển vọng USD sẽ còn tiếp tục tăng, nhất là so với tiền tệ của những nền kinh tế mới nổi, khách hàng sẽ còn cơ hội để gia tăng sức ép hơn nữa lên các nhà xuất khẩu gạo để đòi giá giảm thêm.

El Nino thực sự làm giảm sản lượng

Vậy El Nino đã gây ra hậu quả gì? Thời tiết ở Đông Nam Á và Australia trở nên khô nóng, và ở Bắc Mỹ trở nên ẩm ướt.

Các chuyên gia khí tượng đã nâng dự báo về cường độ của El Nino, dự kiến sẽ kéo dài sang năm 2016 và chắc chắn sẽ làm giảm sản lượng gạo của nhiều quốc gia trong khu vực, giảm sản lượng lúa mì Australia, đậu tương Ấn Độ và ngô Trung Quốc.

Với lúa gạo, sản lượng giảm sẽ được bù đắp ngay bởi lượng tồn trữ, nhưng sản lượng sẽ giảm bao nhiêu và có ảnh hưởng tới “núi” gạo dự trữ của Thái Lan hay không? Vấn đề này chưa có câu trả lời chính xác.

Indonesia là quốc gia có truyền thống nhập khẩu gạo, nhưng đang cố gắng tự cung tự cấp và dự báo sẽ có sản lượng tăng 7% trong năm 2015 bất chấp El Nino. Tuy nhiên, các nhà phân tích cho biết El Nino có thể làm chậm tiến độ gieo trồng lúa, nên họ sẽ phải nhập khẩu dự kiến khoảng 1,6 triệu tấn gạo trong năm nay để ngăn lạm phát giá gạo trên thị trường nội địa, trong bối cảnh giá gạo tại Indonesia vốn đã cao thứ 2 trong khu vực Đông Nam Á.

Philippines, một nước nhập khẩu lớn khác, cũng có kế hoạch tăng sản lượng lúa gạo nội địa năm 2016, nhưng sẽ vẫn phải tăng nhập khẩu trong năm 2015 để bù lấp sản lượng trong nước giảm. Chính phủ Philippines đã mua 750.000 tấn gạo trong năm nay và có thể nhập khẩu 250.000 tấn từ nay tới cuối năm. Tư thương nước này cũng có thể nhập khẩu tới 805.200 tấn trước 30/11 với mức thuế 35%.

Sản lượng lúa vụ sớm 2015 của Trung Quốc đã giảm 0,9% xuống 33,69 triệu tấn so với cùng vụ năm ngoái, theo số liệu thống kê chính thức, tức là rất có khả năng nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới này sẽ phải tăng nhập khẩu gạo từ nay tới cuối năm.

Các nhà phân tích cho rằng các nước nhập khẩu gạo hàng đầu châu Á sẽ tăng cường mua gạo trong thời gian tới, vậy thì lượng tồn trữ dù lớn hiện nay có đủ đáp ứng nhu cầu đó hay không?

Lượng tồn trữ gạo của chính phủ Thái tích từ những chương trình thu mua tạm trữ trước hiện vào khoảng 13 triệu tấn, nhưng chỉ có khoảng 9 triệu tấn còn đủ chất lượng làm lương thực cho con người, bởi thời gian bảo quản lâu nên hư hỏng nhiều, theo Tổ chức Nông Lương Liên Hiệp Quốc (FAO).

FAO cho biết thêm rằng tồn trữ gạo của 5 nước xuất khẩu hàng đầu thế giới đang giảm dần đều, sau khi xuất khẩu mạnh trong năm 2014, và tỷ lệ tồn trữ-sử dụng (tồn trữ so với tiêu thụ và xuất khẩu) sẽ giảm xuống 19% trong niên vụ 2015/16, mức thấp nhất kể từ niên vụ 2007/08. Điều này chứng tỏ nguồn cung đang giảm sút, mặc dù còn khá nhiều để sử dụng trong giai đoạn El Nino.

Như vậy xét về các yếu tố cơ bản thì giá gạo sẽ tăng, nhưng thị trường này vẫn bị ảnh hưởng nhiều bởi xu hướng tỷ giá tiền tệ, trong bối cảnh các nhà xuất khẩu đang tận dụng cơ hội nội tệ giảm giá so với USD để gia tăng xuất khẩu.