Chưa ai biết người tố cáo tham nhũng được bảo vệ ra sao

Các phiên thảo luận liên quan đến phòng, chống tham nhũng thu hút được sự quan tâm đặc biệt của cử tri cả nước và thực sự làm “nóng” nghị trường.

Bên lề kỳ họp Quốc hội đang diễn ra, đại biểu Lê Thanh Vân (đoàn Hải Phòng) trao đổi với báo chí về công tác phòng, chống tham nhũng, đặc biệt là việc bảo vệ người dám tố cáo tham nhũng hiện nay.

PV: Thưa ông, hiện nay có câu chuyện những người tố cáo bị chính người bị tố cáo trả thù và bản thân họ cũng bị cô lập ra khỏi tập thể. Vậy tình trạng đó đã phổ biến ở mức độ nào rồi, và mình có gì để bảo vệ họ chưa?

Ông Lê Thanh Vân: Một trong những nguyên nhân mà chúng ta chưa phân tích sâu đó là pháp luật cũng như là các cơ quan nhà nước có chức năng bảo vệ pháp luật đã thực sự bảo vệ an toàn cho những người đủ dũng khí đứng ra tố cáo tội phạm, đặc biệt là tội phạm tham nhũng hay chưa? Điều này cần phải có 1 báo cáo điều tra xem những người thực hiện việc tố giác tội phạm, tố cáo hành vi tham nhũng sau khi vụ án được đưa ra xét xử thì họ được bảo vệ như thế nào.

Phải khẳng định được rằng nhà nước ta, pháp luật của chúng ta bảo vệ họ thì họ mới yên tâm. Coi mặt trận tham nhũng như mặt trận chống giặc nội xâm, thì không chỉ trận tuyến ấy là chiến sĩ trên mặt trận bảo vệ pháp luật mà còn phải có sự cộng hưởng tham gia của nhân dân. Muốn nhân dân tham gia thì phải đảm bảo cho nhân dân có độ an toàn. Bây giờ khi kẻ có chức có quyền phạm tội tham nhũng có đầy đủ tay chân, thủ đoạn để trả thù, ngăn chặn hành vi tố giác tham nhũng.

- Trong công cuộc chống tham nhũng thì có những câu chuyện như chị Nguyệt tại bệnh viện Hoài Đức. Điều này có thể nói rằng chúng ta chưa thực sự bảo vệ người tố cáo?

Cần xem xét yếu tố chủ quan và giai đoạn phạm lỗi của người thực hiện hành vi đó. Ví dụ như chị Oanh bị khởi tố vì hành vi trước đó, chị ý đã gián tiếp tiếp tay cho hành vi vi phạm.

Và sau này việc chị ý giác ngộ ra chuyện đó, và chị ý ủng hộ cho chị Nguyệt để tố cáo chuyện này, thì phải xem xét chuyển trạng thái tâm lý, con người cụ thể từ chỗ thực hiện hành vi sai phạm cho đến lúc mình nhận thức ra. Chị này chưa đủ dũng cảm để tố cáo ngược lại, thì lại hỗ trợ cho người khác tố cáo.

Tôi nghĩ rằng phải phân biệt rạch ròi trong luật hình sự có xác định yếu tố lỗi là yếu tố quan trọng để cấu thành tội phạm. Vì thế, phải xem xét yếu tố lỗi đấy trong điều kiện, trong thời gian cụ thể để phân chia tâm lý của con người đó để nhận định sai phạm cũng như thành tích của họ. Đương nhiên là chúng ta không phủ nhận thành tích của họ nếu như họ thực sự giác ngộ ra và góp phần cung cấp chứng cứ cho các cơ quan điều tra, xác định tội phạm.

Nhưng cũng cần xem xét yếu tố về tâm lý, về nhận thức trước đó khi mà có thể họ sợ bị trù dập, có thể họ do bị thúc ép một nguyên nhân nào đó, mà không đủ dũng khí để đưa vụ việc ra ánh sáng.

- Trước Quốc hội, đại biểu Lê Như Tiến có nói lên một thực trạng lo ngại là “những tiếng nói chống tham nhũng bị vô hiệu hóa tại chính Nghị trường”. Ông nghĩ sao về việc này?

Tôi nghĩ mỗi đại biểu đều có chính kiến của mình. Nhận định của ĐB Tiến là xem xét thái độ của các ĐBQH đối với tội phạm tham nhũng. Tôi cho rằng, ĐB Lê Như Tiến đã đứng trên góc nhìn của ông.

Có thể ông nhìn thấy, quan sát thấy sự lên tiếng của các ĐBQH chưa mạnh mẽ, chưa bày tỏ được sự phẫn nộ của nhân dân đối với loại tội phạm này, nên ông nói như vậy. Nhưng xem ra trong hội trường không chỉ có mình ông Lê Như Tiến mà nhiều người khác cũng đã lên tiếng mạnh mẽ với thực trạng rất tiêu cực đang phổ biến trong xã hội.

- Quốc hội giám sát rất nhiều mảng tiêu cực, nhưng tại sao chống tham nhũng thì chưa?

 Tôi nghĩ rằng chức năng giám sát tối cao thuộc về Quốc hội mà các cơ quan khác không có. Nhưng giám sát tối cao là giám sát hoạt động chấp hành pháp luật của các cơ quan nhà nước. Và các cơ quan nhà nước đó chịu trách nhiệm trước Quốc hội.

Điều đó không có nghĩa là, QH có thể xắn tay vào 1 vụ việc cụ thể. QH giao cho các cơ quan thực thi pháp luật thực thi các đạo luật, Nghị quyết mà Quốc hội ban hành. Và giám sát chính là giám sát việc chấp hành thực thi các Nghị quyết ấy, chứ Quốc hội không đủ điều kiện năng lực để xem xét điều tra các vụ việc cụ thể.

Những vụ việc lớn mà dư luận quan tâm thì Quốc hội cũng nên có các cuộc giám sát đặc biệt, thậm chí tổ chức các cuộc điều tra đặc biệt. Hay các vụ án tham nhũng trọng điểm, Quốc hội có thể có các cuộc điều tra đặc biệt. Những nội dung này hoàn toàn thuộc thẩm quyền của Quốc hội.

- Nghị quyết 37 về công tác tư pháp đã được thông qua và thực hiện 2 kỳ họp rồi. Ông đánh giá như thế nào về kết quả thực hiện Nghị quyết này?

 Nghị quyết 37 ra đời rất đúng lúc. Nhờ Nghị quyết này mà nhiều cơ quan có các động thái tích cực. Có nhiều vụ việc tôi chuyển cho Chánh án TAND TC thì hầu hết đều được trả lời. Hay như Bộ trưởng Bộ Công an, khi mà tôi chuyển những đơn thư tố cáo thì cũng được Bộ trưởng Bộ Công an trả lời rất nghiêm túc. Trong khi đó, nhiều người khác chúng tôi gặp trực tiếp cũng không trả lời.

Một yếu tố nữa khiến việc chấp hành pháp luật nghiêm chính là trách nhiệm của người đứng đầu phải giải quyết các yêu cầu kiến nghị của ĐBQH theo luật, thì hiện nay vấn đề này đang bị xem nhẹ. Tôi cho rằng, nếu như đọc được những lá đơn thấm đẫm nước mắt, nỗi oan khiên của người dân thì một người bình thường huống chi là người có tri thức pháp luật, đứng đầu một cơ quan thực thi pháp luật cũng có thể lay động và nhận ra những dấu hiệu không bình thường. Và từ đó có thể xắn tay chỉ đạo cấp dưới điều tra ra.

Ngày xưa thời phong kiến có quy định “tiếng trống đăng văn”, nghĩa là khi người oan ức phải đặt mình trong tình cảnh cùng đường buộc mình phải đánh trống đăng văn để mà kêu oan thì khi đó cho dù là nửa đêm vua cũng phải mặc Hoàng bào để ra trực tiếp xét xử vụ án. Trong lịch sử đã có vụ án Bùi Hữu Nghĩa ở Đồng Nai khi vua Minh Mạng đích thân xét xử.

Tôi cho rằng đấy là một cơ chế rất hay, đương nhiên bây giờ chúng ta không có vua, mà có Quốc hội, Chính phủ, các cơ quan bảo vệ pháp luật như Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC. Tôi cho rằng phải có cơ chế nào đó để đứng đầu các cơ quan nhà nước tối cao thực sự vào cuộc.

Tôi ví dụ vụ án của ông Chấn. Ông này đã gửi nhiều đơn trong nhiều năm nhưng vị Vụ trưởng vụ thực hành công tố của Viện kiểm sát Tối cao lại cho rằng gửi không đúng chỗ. Tôi cho rằng, dù không đúng chỗ nhưng gửi đến người có trách nhiệm thì cũng nên dành thời gian để đọc những vụ án ấy.

Và khi nhận thức được nút thắt trong nỗi oan đó, thì chỉ đạo đến nơi đến chốn. Một yếu tố quan trọng nữa đó là những người đứng đầu các cơ quan chấp hành pháp luật, các cơ quan giường cột của bộ máy nhà nước nên dành thời gian đọc đơn oan sai của dân chúng.

- Theo ông, nguyên nhân nào khiến nhiều người sợ tố giác tội phạm tham nhũng?

 Phần lớn kẻ phạm tội tham nhũng là những kẻ có chức, có quyền. Và kẻ có chức có quyền một khi đã phạm tội, thì sẵn sàng phạm tội tiếp. Có thể dùng cả quyền lực của mình để trù dập, trả đũa những người tố giác tham nhũng.

Theo tôi, cần phải đánh giá mặt tiêu cực này. Ở chỗ chúng ta đã vinh danh 88 người có thành tích chống tham nhũng, nhưng giờ chúng ta phải xem việc bảo vệ họ ra sao. Phải có một báo cáo để thấy rằng, thực trạng đó khiến cho người có thông tin về tham nhũng người ta không dám tố giác.

Tôi ví dụ chị Nguyệt trong vụ bệnh viện Hoài Đức. Chị ấy đã dũng cảm như vậy, nhưng khi khen thưởng về thành tích chống tham nhũng thì rất chiếu lệ, và biểu dương sự dũng cảm đó thực sự chưa thuyết phục. Rồi phải xem lại những người trước đây có thành tích chống tham nhũng. Bây giờ cuộc sống họ ra sao để thấy rằng, chúng ta thực sự che chở, bảo vệ, để cho họ yên tâm chống tham nhũng.

Nếu như coi chiến tranh bảo vệ tổ quốc là chiến tranh nhân dân, thì chống tham nhũng cũng phải coi là mặt trận để toàn dân tham gia. Muốn toàn dân tham gia thì, phải bảo vệ những người dân dũng cảm, dám lên tiếng chống tham nhũng. Nếu giao cho một cơ quan đơn vị nào đó, với ý chí quyết tâm chưa trọn vẹn, chưa đủ sức mạnh lay chuyển hệ thống, chưa bảo vệ được người chống tham nhũng, thì rõ ràng hiệu lực, hiệu quả sẽ giảm sút.

- Xin cảm ơn ông!

Theo Vũ Hạnh